De almanak is van oorsprong een kalender met gegevens over de stand van de zon en de maan, weersvoorspellingen, demografische en astrologische gegevens. Tegen het einde van het jaar liggen de boekwinkels er weer mee vol. Wetenswaardigheden over de almanak, van Enkhuizen tot Rome.

Fransje Jongert bij haar museum: "Een kindereditie was mijn droom."
foto: Glenn Wassenbergh

Wie kent hem niet, de Enkhuizer Almanak. Een handzaam boekje, bol van handige informatie en leuke tips. Ruim vier eeuwen geleden al gebruikt door boeren die hierin de jaarmarkten konden vinden.
"Die jaarmarkten, zoals de paardenmarkten, waren een soort peildatum. Zoveel weken voor Pasen, zoveel weken na Pinksteren. En dat bestaat nog steeds", weet uitgeefster Fransje Jongert. "De almanak staat dan ook bol van astronomische gegevens. Almanak bestaat eigenlijk uit twee woorden, al en manak, en komt uit het Arabisch. Het betekent tijdrekening oftewel kalender."

De voorlopers van het kalenderboekje waren losse blaadjes met daarop de heilige dagen. Deze werden door kloosterlingen met de hand geschreven en voor de mis in het kerkboek gelegd zodat men wist wanneer de feestdagen moesten worden gevierd. Later zijn de waterstanden, de stand van de planeten, de zon en de verduisteringen toegevoegd. Zo valt Pasen onder de astronomie, zegt Fransje Jongert. "Pasen is altijd variabel; nooit op dezelfde datum. Pasen valt op de eerste zondag na de eerste volle maan, na het lentepunt. Dan weet je nog niets."
"Het bepalende moment is wanneer de zon loodrecht op de evenaar staat en het overal even lang licht als donker is. Dit heet equinox of dag- of nachtevening. Er vindt op aarde tweemaal per jaar een equinox plaats, op of rond 20 maart en op of rond 23 september."
"Als de lente-equinox bekend is, kan de paasdatum worden berekend. Dan weten we ook wanneer het Pinksteren, Hemelvaartsdag en carnaval is. In september is er weer een equinox. Zo zit onze kalender in elkaar." Komend jaar valt Pasen op 23 maart. Hemelvaart valt op 1 mei, direct op Koninginnedag op 30 april. Pinksteren is het op 11 mei. "Hartstikke vroeg dus", aldus Fransje. "Dit heeft tot gevolg dat organisatiebureaus zich buigen over tijdstippen waarop allerlei evenementen moeten plaatsvinden. Dat volgend jaar Koninginnedag en Hemelvaart direct achter elkaar vallen, komt overigens zelden voor."
De basis van de almanak is in al die 25 jaar dat Fransje Jongert het boekje uitgeeft, niet veranderd. "Ik heb het wel vrolijker gemaakt en rubrieken toegevoegd met tips, wijsheden, gedichtjes, grapjes en illustraties. Geen gortdroge verhalen."

Van lezers krijgt ze allerlei tips toegestuurd die ze allemaal uitprobeert. "Als ze kloppen en leuk zijn, neem ik ze op in de almanak."

In 1995 opende ze een museum in een voormalige koelcel van de visafslag. Daar bleef het niet bij. De ondernemende uitgeefster zette een museale looproute door Enkhuizen en een culinaire wandeling langs restaurants uit.
In het museum worden allerlei aan de almanak verwante artikelen verkocht zoals sterrenkaarten, Zuiderzeepakketten en verjaardagskalenders. Maar het meest trots is op haar laatste aanwinst: een kinderalmanak. "Toen ik 25 jaar geleden met die almanak in de weer ging, vond ik dat er een editie voor kinderen moest komen. Dat idee heeft me nooit losgelaten.
De Enkhuizer Almanak behoort samen met de bijbel tot de oudste gedrukte boeken ter wereld en wordt gelezen door een uitgebreide groep mensen: vakantiegangers, zeezeilers, sportvissers, strandpachters. In het Rijksmuseum in Amsterdam liggen de alleroudste blaadjes. "Misschien komt er een moment dat ik die in bruikleen krijg", hoopt Fransje Jongert.